Enkele resultaten van 4 jaar vogels tellen binnen ‘Plan Leeuwerik’.

Om de typische biodiversiteit van het akkerlandschap in het zuidoosten van Bilzen op te volgen en waar mogelijk te versterken, werd in 2021 ‘Plan Leeuwerik’ opgestart en gefinancierd door de Stad Bilzen. Vzw Veldwerk monitort, in samenwerking met vrijwilligers binnen Werkgroep Grauwe gors, de vogels die dit gebied voorkomen. Sinds de start van Plan Leeuwerik vinden gestandaardiseerde tellingen plaats zowel tijdens het broedseizoen als in de winter. Nu we bijna 4 teljaren verder zijn, komen er stilaan interessante vaststellingen uit die telgegevens naar boven.

Plan Leeuwerik
Plan Leeuwerik wil de typische biodiversiteit van het cultuurlandschap in het zuidoosten van Bilzen herstellen en versterken. Er liggen in dit gebied nog kansen om de lokale biodiversiteit te herstellen en te versterken. De veldleeuwerik fungeert hierbij als mascotte, omdat hij zich, zoals zijn naam reeds doet vermoeden, goed thuis voelt in een agrarisch cultuurlandschap. Bovendien is hij een uitstekende parameter voor de biodiversiteit van het boerenland. Als de veldleeuwerik ergens floreert, weten we dat heel wat andere soorten ook goed gedijen.
Om te weten wat er moet gebeuren om de biodiversiteit te versterken, zijn goede informatie en ecologische kennis essentieel. Daarom werkt Stad Bilzen samen met ervaren partners Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren (RLHV), Werkgroep Grauwe Gors (WGG), Vlaamse Landmaatschappij (VLM), de Bilzerse land- en tuinbouwraad, Natuurpunt SpARO en Veldwerk vzw. Zo streeft Stad Bilzen naar een sterk en lokaal partnerschap. Het regionaal landschap coördineert overkoepelend de concrete uitvoer en fungeert als eerste aanspreekpunt.

Plan voor de leeuwerik

De naam 'Plan Leeuwerik' kwam niet zomaar tot stand. De leeuwerik of voluit veldleeuwerik is zowat de meest typische vogel van dit landbouwgebied. Schepen van milieu Pieter Nelissen: “Hoewel de aantallen de voorbije decennia overal in Vlaanderen sterk achteruit gingen, komen in het zuidoosten van Bilzen nog relatief veel veldleeuweriken voor. Dat blijkt ook uit de voorlopige resultaten van het telwerk. Op sommige plaatsen werden dichtheden tot 25 territoria/km² waargenomen. Concreet houdt dit in dat je op sommige plaatsen nog 7 of 8 leeuweriken tegelijk kan horen zingen. Vergelijk je dit met andere gelijkaardige landbouwgebieden in Vlaanderen dan is dit relatief hoog en dus ook een belangrijke troef voor deze regio.”
Reden voor deze redelijke aantallen of dichtheden van de veldleeuwerik mag op basis van een eerste en voorlopige analyse gezocht worden in de combinatie van het open landschap, de variatie aan teelten of gewassen en de - naar Vlaamse normen - kleinere percelen. Dit zijn drie belangrijke elementen voor een geschikt leefgebied voor akkervogels zoals de veldleeuwerik. De veldleeuwerik maakt gemiddeld 3 maal per broedseizoen een nest om voor nakomelingen te zorgen. Hiervoor is verspreid doorheen de lente en zomer telkens een geschikte nest- en foerageerplek nodig. De vogels zoeken een veilig plekje voor een nest op de grond tussen de gewassen en voldoende gepast voedsel (insecten) om hun jongen te kunnen voeden. In een akkerlandschap met veel activiteiten is dat geen evidentie.

Opnieuw een populatie grauwe gors?
Een andere typische vogel van open landschappen met landbouw is de grauwe gors. Voor wie de vogel niet kent, lijkt deze net zo onopvallend en bruin als een leeuwerik. Voor de kenners is het een indicatorsoort die iets vertelt over de kwaliteit van het gebied. De typische rinkelende zang die doet denken aan het gerammel van sleutels, was jammer genoeg uit het landschap verdwenen. Leuk waren dan ook de 2 territoria die in het gebied werden opgetekend tijdens het voorjaar 2024. Eén koppel kon een succesvol nest grootbrengen. De andere werd in eerste instantie uitgemaaid en kwam niet meer tot broeden. Dit zowel dankzij als ondanks maatregelen en hun beheer.

Jagende en slapende kiekendieven in de winter
Ook uit de wintertellingen en bijkomende opvolging kwamen enkele zaken aan het licht. In het projectgebied overwinteren namelijk heel wat blauwe kiekendieven. Ze vinden hier een ideaal jachtgebied om op muizen te jagen in de aangelegde beheermaatregelen. Een typisch gedrag van deze soort is dat ze samenkomen om op eenzelfde plaats te slapen. Ze doen dat op de grond in of tussen een gewas dat geschikte dekking biedt. Ook deze winter gaat een groep vrijwilligers bij valavond op zoek naar slaapplaatsen om gerichte tellingen uit te voeren. De soort heeft het de laatste jaren erg moeilijk omdat de jongen de winter nauwelijks overleven. Het verzamelen van gegevens over de slaapplaatsen kan belangrijke informatie opleveren voor deze bedreigde soort.
Erg opvallend was een andere overwinterende kiekendief, de steppenkiekendief, die al voor de tweede keer opdook in en in de buurt van het projectgebied. Normaal gezien overwintert deze meer oostelijke soort niet bij ons. Maar de laatste jaren zijn er veranderingen in hun gedrag waargenomen, waardoor de soort in Vlaanderen af en toe opduikt. Bij de waarnemingen uit de laatste winter ging het om een quasi-adulte, mannelijke vogel die zich jammer genoeg zelden liet opmerken en zich vermoedelijk in een vrij ruim gebied ophield.

Een toekomst voor akkervogels?
Op Vlaams niveau hebben vele akkervogels het moeilijk. Het type landschap, het beheer van het landschap en de activiteiten die er plaatsvinden zijn drie erg belangrijke factoren die een directe invloed hebben op de geschiktheid van een gebied voor deze typische soorten van het landbouwgebied. Via ‘Plan Leeuwerik’ kon kennis over de aantallen en verspreiding van deze soorten in de regio opgebouwd worden. Kennis die nu ingezet kan worden om de geschiktheid van het gebied te vrijwaren. Schepen van milieu Pieter Nelissen: “Om ons cultureel erfgoed aan 'gewone soorten' zoals boerenzwaluwen en leeuweriken niet te verliezen, is het belangrijk dat beheeractiviteiten of bepaalde initiatieven zowel in de velden als op de erven goed doordacht gebeuren. De akkervogels zijn alvast vragende partij om ‘Plan Leeuwerik’ verder uit te bouwen. Zo kan de nodige zorg voor het landschap en een correct beheer in de regio gevrijwaard worden en kan de Leeuwerik ook in de toekomst voluit blijven zingen in Bilzen.”

Ben je ook gebeten door vogels in het landbouwgebied? Wil je je actief inzetten om akkervogels te tellen? Geef je gegevens door via info(at)vzwveldwerk.be. Wil je mee tellen op een slaapplaats blauwe kiekendief? Vzw veldwerk organiseert op 7 december 2024 en 22 februari 2025 een simultaantelling blauwe kiekendief over heel Vlaanderen (en in de regio Bilzen). Alle info vind je op www.vzwveldwerk.be .

Meer info
www.bilzen.be/plan-leeuwerik